Boże Narodzenie - Zwyczaje
opracowanie ks. Stanisław Gron SJ
Grudzień, choinka,
osioł zaszczycony,
wół zarozumiały,
tylko Bóg się nie wstydzi,
że jest taki mały
- ks. J. Twardowski
obrzedami i zwyczajami swiatecznymi.
Po
i calodniowym poscie wstrzemiezliwosci (post jakosciowy),
rozpoczyna sie wieczerza wigilijna poprzedzajaca
Uroczystosc Bozego Narodzenia.
Slowo wigilia pochodzi od lacinskiego slowa vigilare i oznacza
czuwanie, bowiem zbliza sie swieto naszego Odkupienia.
W Jezusie Chrystusie, Bog przyszedl na swiat, stal sie jednym z ludzi,
aby wszystkich uczynic dziecmi jednego Boga i bracmi i siostrami.
Historyczne wydarzenie narodzenia Jezusa w Betlejem za panowania cesarza
odtad czas liczy sie przed i po narodzeniu Jezusa.
Te narodziny w stajni, poza miastem, w ubogiej rodzinie
swiadcza o milosci Boga do ludzi.
Zapach pachnącego barszczu i kompotu
Potrawy podawane w wieczor wigilijny w polskiej tradycji
sa postnymi. Wieczerza zwana jest takze postnikiem
(nazwa wywodzi sie od pokarmow postnych).
Groch, suszone grzyby, kluski, czerwony barszcz,
kompot z suszonych sliwek, jablek i innych owocow,
mak, kapusta, miod, kasza, pierogi, ryby
to podstawowe skladniki wigilijnej wieczerzy.
Wspolczesnie ilosc podawanych potraw jest rozna,
lecz zawsze zachowuje sie tradycyjne skladniki w przygotowaniu
stolu wigiliijnego. Wieczerza chlopska dawniej skladala sie z 7 potraw,
szlachecka z 9, a panska z 11.
W wielu polskich rodzinach, szanujacych tradycje i zwyczaje,
podaje sie obecnie na stol 12 dan. Do wieczerzy zasiadaja wszyscy
domownicy, a dla nieobecnych pozostawia sie jedno miejsce
i wolne nakrycie na stole.
Wieczerza wigilijna nie jest zwykla uroczysta kolacja,
lecz ma ona charakter religijnego wydarzenia.
Pierwsza gwiazda na niebie
Kiedy na niebie pojawia sie pierwsza gwiazdka, rozpoczyna sie
wieczerze wigilijna. Zachowany zwyczaj rozpoczecia wspolnego
posilku wraz z blaskiem pierwszej gwiazdy na niebie jest
na pamiatke gwiazdy betlejemskiej, ktora ujrzeli Medrcy
i bardzo sie uradowali (Mt 2,10).
Swiateczny posilek poprzedza wspolna modlitwa,
zainicjowana przez ojca rodziny lub najstarszego jej czlonka.
W wielu domach na stole lub w poblizu niego umieszcza sie
figurke dzieciatka Jezus. Po wspolnej modlitwie zostaje odczytany
fragment Ewangelii o Narodzeniu Jezusa (£k 2,1-14).
Nastepnie odmawia sie Ojcze nasz i modlitwe przed posilkiem np:
"Poblogoslaw Panie Boze nas,
w ten wieczor wigilijny,
poblogoslaw ten posilek,
tych wszystkich,
ktorzy go przygotowali
i naucz nas dzielic sie chlebem,
radoscia i miloscia z wszystkimi.
Przez Chrystusa Pana Naszego.
Amen."
Teraz nastepuje dzielenie sie oplatkiem na znak wzajemnego pojednania.
Jest to chwila w ktorej wszyscy skladaja sobie
zyczenia i przepraszaja sie za wyrzadzone zlo.
Dzielenie sie oplatkiem
Prawdopodobnie zwyczaj dzielenia pochodzi z dawnych wiekow
chrzescijanskich, kiedy to na oltarzu skladano dar ofiarny
w postaci chlebow (tzw. eulogie z j. greckiego).
Czesc tych chlebow konsekrowano pdczas Mszy sw. i w Komuni sw.
rozdzielano uczestnikom liturgii eucharystycznej.
Pozostala reszte chlebow poswiecano po Mszy sw.
i rozdawano tym, ktorzy nie przyjmowali Ciala Panskiego,
a takze w dowod milosci i jednosci posylano je tym,
ktorzy nie mogli wziac udzialu w Eucharystii.
(Eulogie byly znane powszechnie juz od IV wieku na Wschodzie,
a od VI wieku zwyczaj ten rozpowszechnil sie w Galli, Italii,
Niemczech i dotrwal nawet we Francji az do soboru Watykanskiego II). Byl
to rodzaj komunii duchowej. Aby przyjac ten poswiecony chleb, wymagano
odpowiedniego usposobienia duchowego,
otwarcia na wspolnote.
Wspolczesnym znakiem tej dawnej praktyki liturgicznej,
okazania zyczliwosci i jednosci duchowej z bracmi,
jest przesylanie przelamanego oplatka najblizszym
i znajomym w liscie, wraz z zyczeniami swiatecznymi.
Przelamanie oplatka ze wszystkimi uczestnikami wieczerzy wigilijnej
jest centralnym jej punktem.
Zbawiciel swiata narodzil sie w Betlejem czyli w "Domu Chleba"
(tak sie tlumaczy hebrajska nazwe Betlejem).
Przelamanie sie z bliznimi oplatkiem oznacza wzajemne poswiecenie sie
jednych dla drugich i chec dzielenia z nimi codziennego chleba,
wypracowanego w trudzie "owocu pracy rak ludzkich".
Łamanie sie w ten wieczor oplatkiem zbliza, laczy ludzi
oddalonych od siebie poprzez egoizm i jednoczy ze soba sasiadow.
Dawniej oplatki byly wypiekane na plebaniach, w klasztorach i
roznoszone po domach. Ten rodzaj dostarczania mial wymowe
glebokiej wiezi z Kosciolem parafialnym.
Boze Narodzenie - rodzinne swieta, maja wprowadzic pokoj i przyjazn w
ludzkie serca, by wszyscy mogli cieszyc sie z Narodzenia Pana. Dopiero
gdy wszyscy zloza sobie zyczenia i podziela sie oplatkiem nastepuje
spozywanie wieczerzy.
Wolne miejsce przy stole
Zwyczaj wolnego miejsca przy stole wigilijnym jest wyrazem
serdecznej pamieci o naszych bliskich, ktorzy sa nieobecni.
W ten wieczor prosi sie takze tych, ktorzy sa samotni i jest sie gotowym
w dom przyjac niespodziewanego goscia.
Na stole nakrytym bialym obrusem - zwyczaj nakazuje polozenie
pod obrus sianka - (symbolizuje to narodzenie Jezusa w ubostwie),
plonaca swieca jest symbolem Chrystusa - Swiatlosci swiata -
swiatlo to jest znakiem zgromadzenia w imie Panskie przy stole.
Ojciec domu moze odmowic modlitwe:
"Wszechmogacy wieczny Boze,
racz poblogoslawic to siano,
ktore umieszczamy na stole wigilijnym,
by przypominalo nam o ubostwie groty betlejemskiej,
w ktorej narodzil sie w ciele Twoj Syn Jezus Chrystus.
Spraw, abysmy nie troszczyli sie w nadmiarze o to,
co mamy jesc i pic, w co mamy sie przyodziac,
lecz bysmy zabiegali o sprawy Krolestwa Bozego
i radowali sie z obecnosci w naszej rodzinie Jezusa Chrystusa,
ktory z Toba zyje i kroluje na wieki wiekow.
Amen.
Ryba i jej symbol, koledy i prezenty
Tradycyjna potrawa wigilijna polskiej kuchni jest ryba.
W starozytnosci chrzescijanskiej ryba symbolizowala Chrystusa.
Z poszczegolnych liter tego slowa w transkrypcji greckiej
chrzescijanie odczytywali: Jesus Christos Theu Hios, Soter -
"Jezus Chrystus Syn Boga, Zbawiciel".
Uroczysty charakter nadaje wieczerzy wigilijnej takze spiew koled i
pastoralek, oraz wreczenie podarkow.
Wspaniala wyobraźnia ludowa w prostych slowach i pieknych melodiach,
oddaje podniosly nastroj tej nocy - cicha noc, swieta noc.
Pomaga to celebrowac dawne wydarzenia biblijne i lepiej je
przezywac. Koledy przyjely sie po chatach, dworach i sa spiewane
wszedzie,
gdzie sa Polacy. Takze zwierzeta sluzace czlowiekowi w ciagu calego roku,
sa wyroznione w ten wigilijny wieczor, otrzymuja one od gospodarza
kolorowy oplatek.
Tradycja ludowa mowi, ze o polnocy zwierzeta "mowia ludzkim glosem".
Wieczerza jest czasem wspolnego czuwania, w czasie ktorego spiewane
sa koledy, pastoralki.
Po takim przygotowaniu wszyscy udaja sie na Pasterke.
W najdawniejszych polskich koledach i pastoralkach pojawiaja sie osoby
rożnych narodowosci, wszyscy spiesza do zlobka,
aby poklonic sie Bozej Dziecinie.
Sa wsrod nich Persowie, Arabowie, Murzyni, Wegrzy, Cyganie.
W te cicha noc wszystkie drogi prowadza do Dzieciatka.
Przystrojona choinka
Choinka - drzewko wigilijne - poczatkowo strojono ja tylko w jablka
na pamiatke rajskiego drzewa.
Zwyczaj stawiania ustrojonego drzewka w domu prawdopodobnie wywodzi sie
z Alzacji i siega koncu XV wieku (najstarsze Zrodlo potwierdzajace ten
zwyczaj pochodzi z terenu Niemiec - zachowany sztych Łukasza Cranacha
Starszego z 1509 roku, na ktorym choinka przystrojona jest gwiazdami i
swiecami).
Niektorzy upatruja poczatkow tej tradycji w ksiedze Izajasza 60,13:
Chluba Libanu przyjdzie do Ciebie: razem cyprysy, wiazy i bukszpan, aby
upiekszyc moje miejsce swiete.
Od XVIII wieku zwyczaj dekorowania choinki staje sie powszechny
w wielu krajach europejskich, glownie protestanckich.
W 1837 roku ksiezniczka Helena Maklemburska wprowadzila
zwyczaj dekorowania choinki we Francji.
W kilka lat pozniej, w 1844 roku, pojawila sie choinka w Anglii,
na dworze krolowej Wiktorii i ksiecia Alberta.
Do Polski choinka trafila na przelomie XVIII i XIX wieku w czasie
zaborow. W Stanach Zjednoczonych zwyczaj swietowania Bozego Narodzenia z
choinka wprowadzili imigranci niemieccy.
Po raz pierwszy pojawila sie ona w Bialym Domu w roku 1856 za
prezydentury F. Pierce’a.
W Muzeum Nauki i Techniki w Chicago co roku odbywaja sie pokazy
choinek prezentujace kultury roznych czesci swiata.
Boze Narodzenie przezywane w Chicago w oprawie sztucznego uroku
wielkiego miasta, komercyjnych ozdob, iluminacji ulic i domow,
rozni sie od polskiego przezywania swiat.
Towarzyszacy temu swietu duch komercjalizmu,
wykorzystuje sytuacje oferujac klijentom "cywilizacyjne zbytki"
co wypacza donioslosc tych swiat.
Skladanie darow pod choinke, jest nasladowaniem dobroci Boga
obdarowujacego nas licznymi darami.
Radosc, tajemnica i niespodzianka, nadaja podarunkom gwiazdkowym
szczegolna wartosc, bo ucza hojnosci serca i dzielenia daru z innymi.
Oktawa Bozego Narodzenia
Uroczystosc Narodzenia Panskiego posiada oktawe,
tj. "przedluzenie" swieta na 8 dni. Liczba ta (lac. octo - osiem)
oznacza pelnie i jest obrazem wiecznosci.
Zwyczaj swietowania niektorych swiat przez cala oktawe
siega swymi korzeniami Starego Testamentu.
Ostatni dzien oktawy Bozego Narodzernia jest pierwszym dniem Nowego Roku
kalendarzowego i poswiecony jest on Maryi,
Jej Bozemu Macierzynstwu. Wymowa tego swieta jest wspaniala.
Maryja i Kosciol daja ludziom Zbawiciela.
Ona zrodzila Jezusa dajac Mu zycie, jako Dziewica i Matka,
a Kosciol daje nowe zycie poprzez sakrament Chrztu swietego
i przez gloszenie Ewangelii zasiewa je w sercach wiernych.
Szopka
Zwyczaj stawiania szopki w sugestywny sposob pozwala wyobrazic sobie
miejsce narodzin dzieciatka Jezus. W szopce umieszcza sie figurki osob,
zwierzat i przedmioty towarzyszace tym narodzinom. Sa one ustawione
posrodku szopy, gdzie polozony jest zlobek w ktorym spoczywa Dzieciatko,
przed ktorym kleczy Maryja i stoi sw. Jozef. Za zlobkiem jest wol i
osiol. Tradycyjne przedstawienie tych zwierzat nawiazuje do slow Proroka
Izajasza: Wol rozpoznaje swego pana i osiol zlob swego wlasciciela (Iz
1,3). Do stajenki spiesza pasterze z darami. Od okresu Objawienia
Panskiego sa przy Jezusie obecni Trzej Krolowie. Ponad szopka swieci
gwiazda betlejemska, a nad nia unosza sie aniolowie (spiewaja chwale
Bogu, a ludziom dobrej woli obwieszczaja pokoj). Szopke umieszcza sie w
kosciolach, domach, a nawet na placach miast. Polska tradycja
wystawiania szopek jest szczegolnie bogata. W Chicago spotyka sie czarna
Madonne i Jozefa z kolczykiem w uchu, pioropuszem indianskim na glowie,
a Dzieciatko polozone jest nie tylko na sianie, ale tez na macie,
trzcinie, a nawet malowanej chuscie. Miejscowa tradycja, roznorodnosc
kultur i jezykow, urozmaica idacych do Jezusa, chcacych oddac poklon
Dzieciatku. Poczatek pieknemu zwyczajowi ustawiania szopki dal sw.
Franciszek z Asyzu w XIII wieku. Dzialo sie to w kosciele w Greccio w
1223 r. Jeden z freskow Giotta z XIV wieku przedstawia to zdarzenie.
Dzisiaj podobnie jak za czasow Franciszka, szopkia przyciagajac do
Jezusa, ludzi obojetnych na Jego Narodzenie. Oby wszyscy ludzie,
mieszkajacy w roznych miejsca na swiecie, kimkolwiek sa, umieli
rozpoznac Boga w nowo narodzonym Dziecieciu.
Kolednicy
Z obrzedowosci ludowej wywodza sie takze kolednicy,
obchodzacy z gwiazda, szopka, turoniem, konikiem, koza,
bocianem, niedźwiedziem domy, mieszkania, skladajac zyczenia sasiadom i
krewnym. Na chicagowskich ulicach mozna spotkac wielu firmowych
Mikolajow, a kolednikow nie ma prawie wcale.
Atmosfera komercyjna i przedswiateczna na wiele tygodni
przed Bozym Narodzeniem zaciera sile i wymowe tej niezwyklej nocy.
Ludzie jednak z utesknieniem czekaja swego Zbawcy, modlac sie za siebie,
wypoczywajac w tym dniu, a ksieza tej nocy odprawiaja
po trzy Msze swiete symbolizujace potrojne narodzenie Jezusa (odwieczne,
historyczne, mistyczne).
Na szczescie, na zdrowie,
Na to Boze Narodzenie,
abyscie byli weseli,
Jak w niebie anieli,
aby sie darzylo w komorze
i oborze; wszedzie daj Boze!
We woreczku, na koleczku,
w kazdym katku po dzieciatku,
a na piecu troje
na to winszowanie moje!
Boże Narodzenie
Orędzie z groty
Życzenia na Święta
Boże Narodzenie 1
Boże Narodzenie 2
Boże Narodzenie 3
Boże Narodzenie 4
Boże Narodzenie 5
Toast Noworoczny
Życzenia Noworoczne
Nowy Rok 1
Nowy Rok 2
Boże Narodzenie - Perełki
Najpiękniejsze Polskie Kolędy
Choinka
Opłatek
Bożonarodzeniowy Dar
Listy do św. Mikołaja
Nie było miejsca dla Ciebie
Perełki Szczęścia
Krzesło
Moje prawdziwe "Ja"
Widelec
Odkryłem inny świat...
Prawdziwa wartość
Optymizm
Możesz być sobą
Naucz się znajdować wytchnienie
Dla Ciebie Mamo
Spotkanie
Kamień na zupę
Gdybym mogła od nowa...
Przygoda na pustyni
Róże
Jeden jedyny różowy krokus
Buziak na szczęście
Ludzkie krzyże
Dzień jeden z wielu
Czuj się szczęśliwy
Nasze życie to uciekający pociąg
Jesteś przyjacielem
Podarunek
Dom
Prawdziwa przyjaźń
Ciesz się życiem
Nie pozwól się zatopić
Jeśli się tylko otworzysz
Człowieku, ja Ciebie
lubię
Życie jest jak podróż
Naucz się znajdować...
Krąg radości
Sposób na piękność
Gdybym narodziła się
Deziderata
Od dzisiaj
Cegła
Stracony czas
Bliżej niż myślałam
Jeszcze wypijemy razem
Zimne albo gorące serce
Esencja życia
Wybaczający ojciec
Nie naśladuj innych
Wydobądź słońce
Szczęście znajduje się...
Wartość
Myśli pełne słońca
Najpiękniejszy ze...
Lunch z Bogiem
Życie - nasza droga
Każdego ranka i wieczoru
Dobry amortyzator...
Być po prostu człowiekiem
Mądrość życiowa
Musisz żyć dziś
Kwiaty przyjaźni
Cieszę się...
8 pigułek antystresowych
Szczęście
Cytaty, które mogą...
Cytaty mądrych ludzi
Parada Paradoksów
Perełki - Dobre Rady
Zamiast wstępu
Recepta na cały rok
Przepis na Radość
Przepis na Szczęście
Przepis na Dobre Święta
Perełki o Miłości
Film o Miłości
Bo miłość mój drogi to
Bajka o uczuciach
Miłość, Dostatek i Sukces
Miłość w oczach dzieci
Prawdziwa miłość
Rymowanki na Walentynki
Wierszyki miłosne
Złote myśli o miłości
O miłości z humorem
Dedykacje na zdjęcia
Przy wigilijnym stole
Że, jako mówi nam
wszystkim
Dawne, odwieczne orędzie,
Z pierwszą na niebie gwiazdą
Bóg w naszym domu zasiędzie.
Sercem Go przyjąć gorącym,
Na sciezaj otworzyć wrota
Oto co czyni wam każe
Miłość, największa cnota.
-
Jan Kasprowicz
Opłatek
że w dzień wigilijny,
Przy wzejściu pierwszej gwiazdy wieczornej na niebie,
Ludzie gniazda wspólnego łamią chleb biblijny
Najtkliwsze przekazując uczucia w tym chlebie.
-
C.K.Norwid
Toast Noworoczny
Wznieśmy toast za szczęśćie i pomyślność w Nowym Roku!